İLÇEMİZDE İPEK

Tarihi geçmişiyle sadece bir kumaş olmakla kalmayan bünyesinde nice uygarlıkları etkileyen, sultanların, kralların malikânelerini süsleyen seçkinliğin ve asaletin simgesidir İPEK.
Doğal elyaf olan ipeğin sıhhi olmasının yanında, doğru kullanım şartlarını oluşturmak koşuluyla yüzyıllara varan ömrü ve yıkamada özelliğini koruması yönüyle de farklılığını tescillemiş bir dokuma ürünüdür. Bu nedenledir ki her zaman doğal ürün kullanma konusunda hassas olan tüketicilerin ve meraklıların ilgi odağı olmuştur.

İPEĞİN ELDE EDİLİŞİ

İpekböceği kozalarından tohumluk olarak ayrılanlar dışında, krizalit dönemini tamamlayarak kelebek haline gelen ipekböceğinin kozasını delerek dışarıya çıkmasına izin verilmez. Krizalitler henüz koza içinde iken 80 C° sıcaklığındaki özel buhar fırınlarına sokularak öldürülürler. Ölü kozalar kerevetlere serilerek eylül ayı ortalarına değin kurutulur.
İpekböcekçiliğinin gelişmiş olduğu ülkelerde, koza içindeki kelebekler kuru sıcak hava akımı ile öldürülmekte ve koza kurutma işlemi "Sekatör" adı verilen makinelerleyapılmaktadır.
Yaş koza kurutulduğunda, ağırlığının % 59'unu kaybeder. Kozalar bir süre sabunlu sıcak suda kaynatılacak olursa, böceğin ağzından çıkıştaki iki teli birbirine bağlayan "Sericine" adlı yapışkan çözüşür. İpek teli çekilirken, birkaç kozayı birleştirmek gerekir. Koza ipliği, yün ve pamuk gibi dokuma maddelerinden farklı olarak "kesintisiz devamlı elyaf sınıfına girmektedir. Suni ipek ve sentetik iplikler bulunmazdan, ipek önce bu sınıfa giren tek dokuma hammaddesidir.

Karasal Yöntemlerle Kozadan iplik elde edilmede kullanılan Materyaller

1- İslim odası: Koza Pişirme Odası
2- Kalbur : Kozaları sıcak sudan çıkarmada kullanılan iri telli elek.
3- Kerevet : Kozaları sermede kullanılan sedir.
4- Tepme mancınık : Kozadan ipek sağmaya yarayan çark.
5- Gülcan : Çıkrıktan Gelen İpliği Yumak yapmaya yarayan alet
6- Çıkrık: İplik Bükme İplik Sarma İşlerinde Kullanılan ev ve ayakla çevrilen dolap.
7- Kirmen: İplik bükmeye ya da eğirmeye yarayan silindirik bir çubuk üzerinde iki parçadan oluşan basit bir alet.
8- İğ : Pamuk, yün ipek vb' den iplik eğirmekte kullanılan, ortası şişkin iki ucu sivri ve çengelli olan ağaçtan yapılmış araçdokuma için kamçılı el dokuma tezgahı kullanılır.(6)

ÖDEMİŞ İPEĞİ ve DOKUMACILIĞI

Dokuma; örtünme ihtiyacının çok ötesinde toplumsal farklılıkları vurgulayan, dünyanın en büyük sektörlerinden moda ekonomisine yön veren, yönetenle yönetileni, dini ve etnik kökenleri etkileyen, toplumdaki sınıfları birbirinden ayıracak kadar önem arz eden bir sanattır.
Toplumlar bu sanatı tarih boyunca süslemeleriyle, renkleri ve kumaş seçimleriyle zevkleriyle inanışlarına ve kültürlerine yansıtmışlardır.
Ödemişli arkeolog Prof. Dr. Veli Sevin, Anadolu'nun tarihi Coğrafyası I kitabında yer alan 'Batı Anadolu'nun Az Bilinen Antik Bir Kenti Hypaipa Tarihi Üzerinde Bir Araştırma' isimli makalesinde kök boya ve ilk bez dokumalar üzerinde ilgi çekici ayrıntılara yer vermiştir.
Lidyalılar döneminde zamanın en büyük kentlerinden olan Hypaipa (Datbey/Günlüce) de dokuma ve boyamanın M.Ö VI. ve V.yy.larda oldukça önemli olduğu Lidyalı kadınların şeffaf giysilerinden bahsetmektedir.
Kök Boyadan ipleri boyamanın en az 2600 yıllık geçmişe sahip olduğu ve ilk kez bu bölgede yaşayan insanların gerçekleştirdikleri anlaşılmaktadır.(10)
Birçok uygarlığın gelip geçtiği Antik dönemde Asia, Assuva diye adlandırılan günümüzde bölgeye ismini veren Küçükmenderes Havzası'nda dokuma, nakış ve iğne oyaları geleneklerimiz arasında yer almakla birlikte yöre ekonomisine de katkı sağlayarak geçim kaynağı olmuştur.
Atalarımız ipekleri boyamak için renklerin her tonunu doğadan keşfetmiştir; ceviz kabuğundan kahverengini, şeftalinin ve asmanın yaprağından yeşili, safrandan papatyadan sarıyı ve birçok bitki kökünden moru, pembeyi, kırmızıyı ipekle buluşturarak İpeklerdeki canlılığı, renklerdeki parlaklığını ortaya koyarak oya ile kumaşın muhteşem uyumunda yörenin bitki örtüsünün önemi büyüktür. (7)
İpek ve dokumacılığı ilçemize bağlı Birgi mahallesinde 1500 yıl önce başladığı tahmin edilmektedir. 1940 lı yıllarda Birgi mahallesinde 3250 adet el dokuma tezgahının bulunduğu bilinmekle birlikte, teknolojinin gelişmesi, fabrikasyon dokumaların daha ucuza mal edilmesi nedeniyle el dokumacılığı günümüzde yok denecek kadar azalmıştır. Bazı eski dokumalar da yok olmaya yüz tutmuştur.(6)
Türk el sanatlarında önemli bir yeri olan ipek dokumacılığı, Ödemiş'te sanayi tipi tezgahlarla yapıldığı gibi el tezgâhlarıyla da yapılmaktadır. Kumaşlar genellikle ham ipek olarak üretilmektedir. İsteğe bağlı olarak da renkli ipliklerle çizgili ve düz kumaşlar da dokunmaktadır.

İpek Dokumalar (4-5-8)
Ham İpek Kumaş olarak dokunan ürünler; ipek empirme, İpek Jorjet, İpek Müslin, İpek Şantuk, Jakarlı, saten, Şifon, İpek Bürümcük, İpek Organze, Şantuk, Tafta'dır.
Yörede kullanılan ve bilinen başlıca ürünler ise; yağlık (İpek Mendil), peştamal, puşi, pembezar, bürdü, bürümcük, idare bezi, havlu, çarşaf, yolluk ve el işçilikli dokumalardır.
İpek yan ürünleri: Kamçı İpeği, Tava Dibi İpeği, Kırıntı İpeği, Tusa İpeği, Dupyoni İpeğinden de otantik giysi ve kumaşlar üretilmektedir
Ödemiş İpeği: %100 ipek olup, minimum 10 cm enden, maksimum 3 m.ene kadar üretim yapılmaktadır. Ödemiş İpeği, okullarda, özel kurs ve çeyiz evlerinde türk işi, el nakışı, makine nakışı, fırça ile batik boyamada yaygın olarak kullanılmakta, boyun mendili, yaka mendili, fular, baş örtüsü, vitrin takımı, solan takımı, masa örtüsü, sehpa örtüsü, peçete vs. kişilere özgü pek çok ürün elde edilmektedir.
Günümüzde, ev hanımlarımızın el emeği göz nuruyla yaptıkları gelenekselleşen oyaları, nakışları, gelin kızlarımızın sandığına çeyiz, kadınlarımızın örtülerine süs, evlerimizin baş köşelerine renk olmaya devam etmektedir. Bu ürünler, Ödemiş Kadın El Sanatları Pazarı ve birçok lüks mağaza aracılığı ile de meraklılarına satılarak yöre ve aile ekonomisine katkı sağlamakta ve geçim kaynağı olmaktadır.

ÖDEMİŞ İPEĞİNDENYAPILMIŞ ÜRÜN FOTOĞRAFLARI:

İPEKBÖCEKÇİLİĞİN TARİHÇESİ:

(Türkiye'deki resmi kuruluş-İpekböcekçiliği Araştırma Enstitüsü-Bakır Demirkol-2004 İpekböcekçiliği ve Dutçuluk Kitabı)
Bazı tarihçilere göre M.Ö 6000 yıllarında Uzakdoğu ilkelerinden Hindistan'da ilk olarak ipekböceğinin yetiştiği bu tarihten 3000 yıl sonra Hint Kralının İran Hükümdarına ipek dokuma gönderildiği söylenmektedir.
Çin; İpekböceklerinin kültüre alındığı ve kozalarından ilk ipek çekildiği yerdir. MÖ 2600 yıllarında Çin imparatorunun sarayın bahçesinde tırtılı görmüş bu tırtılın hayatının tetkikini kraliçe SHI-LING-SHI ya vermiştir. Kraliçe uzun süre yaptığı tetkikler neticesinde tırtılın koza yaptığını ve bu kozan iplik çekilerek dokuma yapılabileceğini tespit etmiştir. Bu nedenle Çin ipekçilik tarihinde SHI-LING-SHI bir ipek ilahesi olarak tanınmaktadır.
Çin'de bu sanatın gelişmesi hem ün hem de kazanç sağlamıştır. Çin bu serveti kaybetmemek için ipekböcekçiliğini kutsal saymış. Kanunlarına ölüm cezaları bile koymuştur. MS Türkistan Hoton Eyaleti hakanı ile Çin prensesinin evlenmesiyle ipekböcekçiliği sanatı prenses vasıtasıyla ilk defa Çin'den çıkmıştır. Ülkemize de M.S 500 yıllarında Bizans İmparatoru Justinyen zamanında İpekböcekçiliği ülkemize girmiştir.
Yurdumuzda 1500 yıllık mazisi olan ipekböcekçiliğinin, İstanbul'un fethinden 1838 tarihine kadar Türkiye'deki seyri hakkında müspet belgeler bulunmamakla birlikte, Türkiye'nin bazı bölgelerinde ipekböceği beslendiğini özellikle Bursa ve dolaylarında koza, ipekböceği tohumu ve ipek ticaretinin önemli bir yer tuttuğunu el mancınık ve tezgahlarında dokunan envai türde dokunan ipek kumaş ve dokumalardan tahmin edilmektedir.
Türkiye'de ipek çekme sanayi 1845 yılında Bursa'da kurulan 60 mancınıklı fabrika ile başlamıştır. Daha sonra 1888 yılında Torkomyan Efendi tarafından Bursa'da Darül Harir adında ipekböcekçiliği mektebi kurulmuştur. Bu mektep, 26 Mayıs 1926 tarihinde kabul edilen 859 sayılı yasa ile İpekböcekçiliği Mektebi adını alarak ipekböcekçiliği, ilk kez devlet tarım politikasında bağımsız olarak yer almıştır. 1930'da da ülke çapında ipekböcekçiliğinin geliştirilmesine katkıda bulunmak üzere İpekböcekçiliği Mektebi, İpekböcekçiliği Araştırma Enstitüsü'ne dönüştürülmüştür. Bu süreçten sonra, 1940 yılında da Türkiye, koza üreticileri için en önemli girişim, "Koza Tarım Satış Kooperatifleri Birliğinin kurulması olmuştur. "Koza Birlik" olarak.İpekböcekçiliği Araştırma Enstitüsü ve çalışmaları: Olumsuz koşulların sürekli olarak etkilendiği ipekböcekçiliğini içinde bulunduğu bunalımdan kurtarma görevi, Tarım Bakanlığı'nın 16 Ocak 1961 tarihli kararıyla İpekböcekçiliği Enstitüsü'ne verildi. 1962 ve 1963 yıllarında Japonya'dan "Polihibrid" tohumları getirtilerek deneme üretimine geçildi; olumlu sonuç alınması üzerine de, ülke çapında kontrollü ve kademeli olarak polihibride dönüşme kararıverildi.
İpekböcekçiliği Enstitüsü, bu süreç içinde bilimsel araştırmalar yapmakla görevlendirildi ve "Bursa İpekböcekçiliği Araştırma Enstitüsü" adını aldı (6 Kasım 1971). Bu yeni düzenlemeyle Türkiye'de ipekböcekçiliği konusunda yapılan her türlü bilimsel ve teknik çalışmaların yanı sıra yayın, araştırma ve ıslah projelerinin gerçekleştirilmesi, yasal denetimlerin yapılması görevi Tarım Bakanlığı adına Bursa İpekböcekçiliği Araştırma Enstitüsü'ne verildi.(1)
Yurdumuzda ipekböcekçiliği yardımcı bir tarım kolu hüviyetindedir. İşçiliği diğer tarımsal sahalarda değerlendirilemeyen yaşlı, çocuk, sakat olan aile fertlerince yapılması, kırsal alanda işsizliğin önlenmesi, kısa zamanda yüksek gelir sağlanması, tarımsal gelirin daha dengeli dağılmasında önemli derecede etkili olmaktadır ipekböcekçiliği Fransa'da ortaya çıkan pebrin hastalığı, Süveyş kanalının açılmasıyla Avrupa pazarlarına gelen ucuz Çin ve Japon ipekleri nedeniyle ipekböcekçiliği gerilemiştir. Nitekim 1990'lı yılların sonlarında, ipekböcekçiliği hemen hemen durma noktasına gelmiş bulunmaktadır. 2004 yılında da Türkiye'nin tek resmi kurumu olan İpekböcekçiliği Araştırma Enstitüsü de kapatılmıştır.
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca da İpekböcekçiliğini teşvik etmek amacıyla 2002-2005 yılları arasında Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca DFİF'ten (Destekleme ve Fiyat İstikrarı Fonu), 2006 yılından İtibaren ise 'Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname' kapsamında ipekböcekçiliği ürün bazında desteklenmekte olup, 2012 yılı dahil sektöre 14 Milyon TL destekleme ödemesi yapılmıştır. (3)

İLÇEMİZDE İPEKBÖCEKÇİLİĞİ

Türkiye'de ipekböceği yetiştiriciliği 29 ilde yapılmasına karşın toplam yaş koza üretiminin %80'i Antalya, Ankara, Bursa, Bilecik, Diyarbakır, Eskişehir, Hatay, İzmir, Muğla ve Sakarya illerinde gerçekleştirilmektedir.( 3)
Tarihi bir ipek merkezi olan Ödemiş'te geleneksel ipek böcekçiliğini yaşatmak ve bölgede iş gücüne katılımı sınırlı olan kadınlara meslek kazandırmak ve kültürel değerleri korumak, geliştirmek amacıyla İlçemizde Kurulan Ödemiş Kadın Kooperatifince İpekle Geleceğini Doku Projesi kapsamında ilçemizde atölye açarak kadınlarımıza bu atölyede Koza üretimi, kozdan iplik çekme, boyama, dokuma eğitimleri verilmektedir. Projeyle, ipek dokumacılığı aracılığıyla kadınların mesleki becerilerinin arttırılması ve kadınlar için istihdam olanaklarının yaratılması amaçlanıyor. Geleneksel ipek dokumacılığını bilen ustalardan eğitim alan kadınlar, hem ürettikleri ürünlerle ekonomik olarak güçleniyor, hem de sosyal hayata daha fazla katılıyorlar.
Kozdan iplik çekimi ve koza üretimi yöremiz Birgi mahallesinde karasal makinelerle kozadan iplik çekimi ve ipek dokumalar yapılarak geleneklerimiz sürdürülmeye çalışılmaktadır. Günümüzde Küçükmenderes yöresinde seri üretimlerde ipek hammadde temini Çin, Özbekistan, Azerbaycan gibi diğer ipek üreten ülkelerden ithal edilmektedir. (6)

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE ÖDEMİŞ'TE ÜRETİLEN ve KULLANILAN ÜRÜNLER (6)

Yağlık : Gelin olan kızların çeyizlerinde 100-150 adet bulunup ağırlıklı olarak erkekler kullanmaktadır. İpek mendilin ölçü boyutları 50*50 ipek yağlığın çözgü atkı iplikleri bükülerek el tezgahında dokunup kenarları bordo, lacivert, siyah, çizgili olanların ölçü ebadı 60*60 olup kenarları kıvrılıp pişmiş ipek ipliği ile antika veya sürefa işçiliği yapılanlarına uladı yağlık denir. Bu yağlıkları erkekler kullanmaktadır. Özellikle uladı yağlıklar Osmanlı döneminde efeler ağırlıklı olarak kullanırdı.
Peştamal: %100 tam ipekli olup pamuk karışımlı olanları da vardır. Enine boyuna kök boyalı elma yeşili, bordo, kırmızı renkler olup bayanlar etek veya sırtta şal gibi kullanırken % 100 pamuklu olanları kasaplar bellerine dolar. Ayrıca Türk hamamlarında da kullanılır.
Puşi : %100 ipek veya %100 pamuk olarak da dokunur. İpek olana 'Ağır Celep' denir. İpek olanlarını efeler, erkekler, deveciler ve ağalar başına -beline dolayarak kullanırken pamuk olanlarını genelde tarımda çalışan kadınlar güneşten korunmak için başlarına dolayarak kullanırlar. Bu puşilerin üzerine siyah, kahverengi, turuncu renklerde el ve makine nakışları yapılır.
Pembizar (Bürümcük):%100 ipek olduğu gibi %50 ipek ve pamuk karışımlı olarak üretilip, çözgü ipek ve pamuk karıştırılarak çok yüksek tur bükümlü ipek atkı olarak dokunur, apre terbiye edilerek kullanılır.
Başlıca kullanım alanları ,bayanlarda iç çamaşırı tamamen ipek olup yarım kol uçları ve boğazları ipek ipliği ile iğne oyası yapılarak kullanılır, erkeklerde yarım kolları ipek olup geri kalan kısmı pamuk olarak kullanılır.
Bürdü : Pembizar Bürümcükten yapılır. 80*140 ebadında bayanlarda örtü olarak kullanılır. Bu pembizar bürümcükler el tezgahlarında bitmiş haliyle 20 cm eninde olup kapak tabir ettiğimiz ölçü birimi ile 22 kapak ölçülür (11 metre) ve bir top olarak tüketiciye sunulur. Ayrıca 20 cm eninde 120 cm boyunda uçlarını renkli ipekten iğne oyaları yapılarak flor olarak kullanılmaktadır.
İdare bezi: İpek ve pamuk karışımı olup 45 cm enindedir. Yan yana 4-5 adedinin birleştirilmesi ile yatak ve yorgan çarşafı olarak kullanılır.
Çiğ İpek Çarşaf : 60 cm eninde çizgi boyları çözgüde pişmiş ipek olarak dokunup 4 adedi yan yana getirilerek birleştirilip yatak çarşafı olarak kullanıldığı gibi etekleri tel kırma sim ve Türk işi yapılarak gelin atlarının ve sünnet çocuğu atlarının üzerine serilir.
Havlu: İpek ve pamuk karışımı ayrıca pamuk olarak 16 ayağa kadar (ölçü birimi- çerçeve) dokunup etek bordürleri nakışla işlenip banyo, el havlusu ve çeyiz havlusu olarak kullanılır.
Çaput Çul Yolluk : 90 cm eninde çözgüsü pamuk ipliklerden atkısı evlerde kullanılan giysilik, perdelik veya kullanılmayan kumaşların kenarlarından makasla 1 cm eninde kesilip, yumak haline getirilerek atkı olarak dokunup küçük halı veya yolluk olarak değerlendirilir.

Kaynak :
1- İpekböcekçiliği Araştırma Enstitüsü- Bakır Demirkol-2004 İpekböcekçiliği ve Dutçuluk Kitabı)

2- http://www.kozabirlik.com.tr/ipek-bocekciligi/ipekboecekciligi-ve-yetistiriciligi.html

3- http://www.tarim.gov.tr/Sayfalar/Icerikler.aspx

4- Halk Eğitim Müd.(Görüşme)

5- http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/%C3%96demi%C5%9F%20%C4%B0pe%C4%9Fi%20Dokuma.pdf

6- Ödemiş İpek (Görüşme)

7- Ödemiş Kadın Koop.Bşk. Gülfer Keskin(Görüşme)

8- SEM İpek

9- Ödemiş Çeyiz (Görüşme)

10- Prof. Dr. Veli Sevin, Anadolu'nun tarihi Coğrafyası I kitabı

Konaklı Beldesi İpekböceği Besleyen Kadınlar
 

Beslenen İpekböcekleri


Koza İpekböceği Kelebeği


ÖDEMİŞ İLÇESİ İPEKBÖCEKÇİLİĞİ ALANINDA YILLAR BAZINDA
YAPILAN ÇALIŞMALAR